Πρέπει να ομολογήσω την αγάπη μου για την άχρηστη πληροφορία. Αυτή με έσπρωξε ως εδώ άλλωστε και με αφορμή το τελευταίο άρθρο του εκδότη του Nature Podcast, στο οποίο παρουσιάζεται ένα πολύ ενδιαφέρον κι όχι τόσο περίπλοκο πείραμα, σας καλώ να βουτήξουμε μαζί στην περιπέτεια της επιστήμης.
Αφορμή λοιπόν η παρουσίαση του πειράματος του J. D. Haynes, νευροεπιστήμονα στο Bernstein Center for Computational Neuroscience στο Βερολίνο.
Εθελοντές, γράμματα στην οθόνη, διακόπτης στον αριστερό και δεξιό δείκτη. Όλα αυτά σε έναν fMRI τομογράφο, δηλαδή έναν πιο εξειδικευμένο μαγνητικό τομογράφο. Όπως εναλλάσσονται τα γράμματα στην οθόνη, ο εθελοντής παρακολουθείται ως προς την εγκεφαλική του δραστηριότητα, καλούμενος να αποφασίσει και να πατήσει όποτε το επιθυμεί τον διακόπτη με τον αριστερό ή δεξιό δείκτη. Απεδείχθη λοιπόν ότι ο εγκέφαλος είχε ήδη αποφασίσει έως και 7 δευτερόλεπτα νωρίτερα από τον χρόνο ενσυνείδητης αντίδρασης του ατόμου.
Αυτό με τη σειρά του, ουσιαστικά αποδεικνύει ότι μπορεί να έχουμε πλασματική αντίληψη της επιλογής. Για παράδειγμα, σε ένα μαγαζί με ρούχα, το αν θα επιλέξει κανείς να αγοράσει ένα μαύρο ή ένα μπλε μπλουζάκι μπορεί να έχει “αποφασιστεί” από τον ίδιο του τον εγκέφαλο πριν ο ίδιος ο άνθρωπος καν θελήσει να πάρει αυτή την απόφαση. Από τη μεριά της νευροεπιστήμης, δεν είναι η πρώτη φορά που η έρευνα δείχνει ότι η ακούσια δραστηριότητα του εγκεφάλου προηγείται της ενσυνείδητης αντίδρασης. Ήδη από το 1980, ο B. Libet του University of California στο Σαν Φρανσίσκο, δημοσίευσε ότι η καταγεγραμμένη εγκεφαλική δραστηριότητα προηγείτο της θέλησης κατά αρκετές εκατοντάδες milliseconds.
Του ασκήθηκε τότε μεγάλη κριτική, ότι οι συνθήκες του πειράματος, το ρολόι που παρατηρούσαν οι εθελοντές τους αποσπούσε την προσοχή και έτσι δεν διασφαλιζόταν το ασφαλές της παρατήρησης. Η επανάληψη του εγχειρήματος από τον Haynes το 2008, συνέχισε να μην πείθει το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας, παρ’ όλο που το να διαλέξει κανείς με το ποιο δείκτη θα πατήσει το διακόπτη φαντάζει πιο απλοϊκό ως επιλογή από το τι χρώμα ρούχο θα αγοράσει και τι καφέ θα πιει.
Αναμενόμενο βέβαια, αλλά είναι επιστήμονες οι οποίοι προσπαθούν να διεισδύσουν στα άδυτα του εγκεφάλου και να ανακαλύψουν τι συμβαίνει όταν λαμβάνονται αποφάσεις, πως λειτουργεί τελικά αυτό το εκλεπτυσμένο όργανο. Απάντηση στην ανθρώπινη περιέργεια, εργαλείο για την αντιμετώπιση νευρολογικών ασθενειών οι οποίες υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, αλλά όχι μόνον. Αιώνιο πεδίο μάχης μεταξύ φιλοσοφίας και επιστήμης.
Νους και εγκέφαλος είναι τελικά το ίδιο; Είναι ο εγκέφαλος άλλο ένα όργανο, ή είναι όργανο “state of the art” και δεν υπακούει στα σκληρά ντετερμινιστικά πρότυπα της επιστήμης;
Όταν δε έρχεται η επιστήμη να κλωτσήσει την καρδάρα με το γάλα των φιλοσόφων, αμφισβητώντας την ύπαρξη ουσιαστικά της ελεύθερης βούλησης, τότε τα πράγματα αγριεύουν. Κι όσο αγριεύουν, τόσο πιο ενδιαφέροντα γίνονται. Ή ακόμη, αφού η αμφισβήτηση είναι πια στο τραπέζι, οι φιλόσοφοι φοβούνται ίσως τη μέρα που μια τομογραφία εγκεφάλου θα μπορεί να προβλέψει τις πράξεις του καθένα κι εάν ο άνθρωπος δεν έχει ελεύθερη βούληση, πόσο υπεύθυνος είναι για τις αποφάσεις του, άρα και για τις πράξεις του; Ίσως σε αυτό το επίπεδο η επιστήμη είναι η μόνη η οποία να μπορεί να δώσει τις απαντήσεις, να τραβήξει μια κόκκινη γραμμή, πέρα από την οποία η ελεύθερη βούληση είναι γενετικός προγραμματισμός και βιοχημικές αντιδράσεις.
Προσωπικά εύχομαι να παραμείνει η βεβαιότητα της επιστήμης στο 80% για το κατά πόσον ισχύουν όλα αυτά. Ούτε παραπάνω, ούτε παρακάτω.
Να παραμένει η μαγεία του αγνώστου και η ανάγκη της ανακάλυψης, κινητήρια δύναμη της προόδου στην επιστήμη αλλά και για έναν άλλο λόγο. Γιατί τότε ίσως το να πηγαίνεις για ψώνια με την κολλητή σου για να σε βοηθήσει να διαλέξεις μπλούζα και οι ματιές ενός ζευγαριού όταν παραγγέλνει στο εστιατόριο κοιτώντας στον κατάλογο τις σαλάτες, να πάψουν να έχουν τόση πλάκα.
Αφορμή λοιπόν η παρουσίαση του πειράματος του J. D. Haynes, νευροεπιστήμονα στο Bernstein Center for Computational Neuroscience στο Βερολίνο.
Εθελοντές, γράμματα στην οθόνη, διακόπτης στον αριστερό και δεξιό δείκτη. Όλα αυτά σε έναν fMRI τομογράφο, δηλαδή έναν πιο εξειδικευμένο μαγνητικό τομογράφο. Όπως εναλλάσσονται τα γράμματα στην οθόνη, ο εθελοντής παρακολουθείται ως προς την εγκεφαλική του δραστηριότητα, καλούμενος να αποφασίσει και να πατήσει όποτε το επιθυμεί τον διακόπτη με τον αριστερό ή δεξιό δείκτη. Απεδείχθη λοιπόν ότι ο εγκέφαλος είχε ήδη αποφασίσει έως και 7 δευτερόλεπτα νωρίτερα από τον χρόνο ενσυνείδητης αντίδρασης του ατόμου.
Αυτό με τη σειρά του, ουσιαστικά αποδεικνύει ότι μπορεί να έχουμε πλασματική αντίληψη της επιλογής. Για παράδειγμα, σε ένα μαγαζί με ρούχα, το αν θα επιλέξει κανείς να αγοράσει ένα μαύρο ή ένα μπλε μπλουζάκι μπορεί να έχει “αποφασιστεί” από τον ίδιο του τον εγκέφαλο πριν ο ίδιος ο άνθρωπος καν θελήσει να πάρει αυτή την απόφαση. Από τη μεριά της νευροεπιστήμης, δεν είναι η πρώτη φορά που η έρευνα δείχνει ότι η ακούσια δραστηριότητα του εγκεφάλου προηγείται της ενσυνείδητης αντίδρασης. Ήδη από το 1980, ο B. Libet του University of California στο Σαν Φρανσίσκο, δημοσίευσε ότι η καταγεγραμμένη εγκεφαλική δραστηριότητα προηγείτο της θέλησης κατά αρκετές εκατοντάδες milliseconds.
Του ασκήθηκε τότε μεγάλη κριτική, ότι οι συνθήκες του πειράματος, το ρολόι που παρατηρούσαν οι εθελοντές τους αποσπούσε την προσοχή και έτσι δεν διασφαλιζόταν το ασφαλές της παρατήρησης. Η επανάληψη του εγχειρήματος από τον Haynes το 2008, συνέχισε να μην πείθει το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας, παρ’ όλο που το να διαλέξει κανείς με το ποιο δείκτη θα πατήσει το διακόπτη φαντάζει πιο απλοϊκό ως επιλογή από το τι χρώμα ρούχο θα αγοράσει και τι καφέ θα πιει.
Αναμενόμενο βέβαια, αλλά είναι επιστήμονες οι οποίοι προσπαθούν να διεισδύσουν στα άδυτα του εγκεφάλου και να ανακαλύψουν τι συμβαίνει όταν λαμβάνονται αποφάσεις, πως λειτουργεί τελικά αυτό το εκλεπτυσμένο όργανο. Απάντηση στην ανθρώπινη περιέργεια, εργαλείο για την αντιμετώπιση νευρολογικών ασθενειών οι οποίες υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, αλλά όχι μόνον. Αιώνιο πεδίο μάχης μεταξύ φιλοσοφίας και επιστήμης.
Νους και εγκέφαλος είναι τελικά το ίδιο; Είναι ο εγκέφαλος άλλο ένα όργανο, ή είναι όργανο “state of the art” και δεν υπακούει στα σκληρά ντετερμινιστικά πρότυπα της επιστήμης;
Όταν δε έρχεται η επιστήμη να κλωτσήσει την καρδάρα με το γάλα των φιλοσόφων, αμφισβητώντας την ύπαρξη ουσιαστικά της ελεύθερης βούλησης, τότε τα πράγματα αγριεύουν. Κι όσο αγριεύουν, τόσο πιο ενδιαφέροντα γίνονται. Ή ακόμη, αφού η αμφισβήτηση είναι πια στο τραπέζι, οι φιλόσοφοι φοβούνται ίσως τη μέρα που μια τομογραφία εγκεφάλου θα μπορεί να προβλέψει τις πράξεις του καθένα κι εάν ο άνθρωπος δεν έχει ελεύθερη βούληση, πόσο υπεύθυνος είναι για τις αποφάσεις του, άρα και για τις πράξεις του; Ίσως σε αυτό το επίπεδο η επιστήμη είναι η μόνη η οποία να μπορεί να δώσει τις απαντήσεις, να τραβήξει μια κόκκινη γραμμή, πέρα από την οποία η ελεύθερη βούληση είναι γενετικός προγραμματισμός και βιοχημικές αντιδράσεις.
Προσωπικά εύχομαι να παραμείνει η βεβαιότητα της επιστήμης στο 80% για το κατά πόσον ισχύουν όλα αυτά. Ούτε παραπάνω, ούτε παρακάτω.
Να παραμένει η μαγεία του αγνώστου και η ανάγκη της ανακάλυψης, κινητήρια δύναμη της προόδου στην επιστήμη αλλά και για έναν άλλο λόγο. Γιατί τότε ίσως το να πηγαίνεις για ψώνια με την κολλητή σου για να σε βοηθήσει να διαλέξεις μπλούζα και οι ματιές ενός ζευγαριού όταν παραγγέλνει στο εστιατόριο κοιτώντας στον κατάλογο τις σαλάτες, να πάψουν να έχουν τόση πλάκα.
Διαβάστε το άρθρο στο maga.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου